Headings: Bartolus de Saxoferrato; Landrianus, Bernardinus — Consilia, quaestiones et tractatus, with the Additiones of the editor Bernardinus Landrianus
‘Bernardinus Landrianus I.V. doctor et in collegio Mediolanensi iurisperitorum minimus. Clarissimo I.V. monarce ac preceptori suo Io. Puteo ordinariam iuris civilis de mane interpretanti in almo gymnasio Papiensi. Salutem. Cum dulcis patria non mediocri contagione vexaretur incole fere omnes quibus abeundi fac(u)ltas data erat salubriosa loca peciere sedem ego in tantis calamitatibus firmavi ac statui pro viribus ingenioli mei figuras Tyberiadis iam antiquitate deletas reficere quas Bartolus lux nostra suo divino ingenio geometrice confecerat, nec non nullas addiciunculas ad calcem quamplurimorum consiliorum colocare ante confusse editorum corrigendo, maxime ubi ita vel contra consultum inveni vel decisum ob multitudinem ac varietatem eorum qui post ipsum scrip- fere tum [likely a misprint] ad evitandam censuram qua da(m)nantur qui brutorum more per ignaviam tempus vacuum vollare permittunt, tum ad compescendas linguas eorum qui illoto sermone utuntur, quibus tamen honestas vite esse non potest, ut si quam in male dicendo voluptatem cepissent, eam hec videndo amitterent. Due tamen res ambiguum me fecere, una ne cum in tabernis librariis allate forent ab hiis qui nec sibi nec posteris nati neve qui vulgi sunt iudicium sumpsissent, unum Lippi de tabula picta iudicantis, alterum Cicerone teste iniquicie est. Altera res erat q(uo)m(odo) non erat mihi fidus, cui errores castigandos committerem cum q(ua)n(do)que bono dormitat Homerus, illa enim ultima linea rerum duos preceptores abstulit. Clarissimum subtilissimum in toto terrarum orbem Hieronymum Torquatum sororium tuum ordinariam de sero Vulpiani more interpretantem ac Mattheum de Curte summorum pontificum instituta dillucide legentem. Et tu conpreceptor mi observandissime ob tuam singularem integritatem archanorum consiliorum particeps eras apud illustrem Herculem Estensem Ferrarie marchionem dignissimum. Hec meditans et animo revolvens de redditu tuo in patriam, in academiarum sororem, Ticinum cercioratus fui, quo terga verti fuco examini, una cum satiro decantando: Nunc est bibendum nunc pedelibero, pulsanda telus, teque amplexans in medio pelago vel la relaxavi. Figuras ipsas et adiciunculas impressioni tradens, quas obsecro ut pro tua in omnes humanitate et benivolentia erga me, tuo prestanti ingenio, ac lima tersiores reddas, castiges, et delleas, uti sapientie tue noveris convenire. Satis enim est mihi hunc laborem impendisse simulque omnibus ostendisse, meque neque inhertem neque desidem, aut ociosum fuisse. Vale felix preceptor mi et me in filium arogatum habe.’
2 — Bartolus de Saxoferrato, Consilia cum additionibus Bernardini Landriani
‘Substitutio facta filio si decederet sine filiis ex suo corpore natis expirat si filius ingrediatur monasterium … Et predica limitantur non habere locum in bigamo videte in addit[ionibus].’
Incipit: ‘[P]armensis quidam ...’
Explicit: ‘... [Consilium 237] Si pater habens tres filios... Dominus Cato instituit...’
[Editorial close]
[Expliciunt Consilia domini Bartoli.]
[[In this edition 237 Consilia are formally printed instead of the 245 that are found in previous editions (1473 ISTC 00210700, 1479 ISTC 00210800) as well as in all other editions printed in the 15th century. Consilia that cannot be found here are those identified (according to the princeps ib00210700 and to scholarship: E. Brizio, Una indicizzazione automatica dei Consilia (1991), Lepsius, Bartolo da Sassoferrato in C.A.L.M.A. 2007) as nos.: 17, 32, 83, 89, 137, 182, 183, 214, 218, 223, 227. This is exactly the defect denounced in the edition printed in Venice in 1487/88 (see tib00212500). As a matter of fact, compared to other editions, also consilia 202 and 243 are wanting but: 202 is the second part of the previous consilium (and in this edition the two are put together, as no. 198); 243 is the consilium where all other editions have a note saying that it was a duplicate. As a consequence, the real amount of texts in this collection is 234, the total number of 237 being the result of various mistakes occurred in the numbering sequence, such as missing numbers [in the sequence of this edition] (39: C1r; 46: C2v; 72: D3r; 193-198: I7v-I8r; 213: K4r; 221: K6rv), repetitions (48: C2v-3r; 75: D4rv; 111: F3r; 120: F6v; 128: F8v; 200: I7v and I8r; 216: K4v) and misprints (116-120: F4v-6v; 129-133: F8v-G1r; 141: G3r; 199: I8r; 216: K4v)]. Finally, the Questio, which starts 'Adunantia generalis comunis Perusii' and is printed at the end of all other collections of Consilia, does not appear in this edition.]
3 — Landrianus, Bernardinus, Additio ad primum consilium Bartoli
‘Incipit tractatus Bar de Saxoferrato qui sua scientia leges illuminavit. Super constitutione extravaganti ad reprimendum quam suis glosis decoravit et xi. Coll. Appellat. Sequitur Rubrica Quomodo in lese maiestatis crimine proce.’
5 — Henricus VII, Emperor, Extravagantes. Constitutio «Quomodo in laesae maiestatis crimine procedatur»
Incipit: ‘Incipit tractatus Minoricarum domini Bar ...’
Incipit: ‘[M]inorum fratrum sacra religio ...’
Explicit: ‘... ad presens opus non pertinet scilicet hoc in aliis locis debitis sunt tractanda.’
‘Explicit quartus liber et sic totum opusculum minoricarum per subtilissimum splendidissimum illuminatorem iuris civilis Bartolum de Saxo ferrato editum cuius anima requiescat in pace Amen.’
8 — Bartolus de Saxoferrato., Tractatus de duobus fratribus
‘Nature quippe contrarium est ne ei qui lumen nostrum accenderit si suum extinctum fuerit suscitenus [sic]. Ideoque hunc tractatum Tiberiadis figuris abolitum Impressioni tradidi ut Bartolo illuminationi nostre quod suum est tribueremus, satis est enim quod nobis eius opera altius investigandi copia data est. Itaque opusculum ipsum in ordine primum accipite, ut ad subsequentes tractatus viam vobis aperiat, sicut Tiber flumen ad varia loca navigando iter prestat et si a recto tramite deviabitis habetis Io. Puteum communem preceptorem cui gratum onus imposui q[ui] vos ad optatum finem perducet. Vallete [sic].’
Bartolus de Saxoferrato
Incipit: ‘[T]iberiadis. Est regio iusta flumen Tiberis constituta, est autem Tiber flumen et est notabile in Italie partibus ...’
g10v
Explicit: ‘... Et per hoc clare habes circularem grossitiem vegetis. [woodcut.] Bar.’
‘Incipit Tractatus De iurisdictione editus per dominum Bartolum.’
Incipit: ‘[P]rimo igitur circa iurisdictionem sciendum est quod iudex ordinarius vel delegatus statim quod fines sue potestatis excedit nihil agit quia factum per eum non valet ipso iure ut extra de sen et re. Iu. C.i ...’
Explicit: ‘... de consuetudine observare contrarium.’
‘Finis Tractatus De iurisdictione Bartoli.’
13 — Bartolus de Saxoferrato, Tractatus de casibus in quibus citatio non valet
‘Incipit ritus iudiciorum ad practicam per Bartolum de Saxoferrato alias dicitur tractatus que(m) [sic] debent servare iudices in cognitionibus et decisionibus cause. Bar.’
Incipit: ‘[M]emorie iudicis qui in tribunali quolibet preest ...’
Explicit: ‘... et dic ut ibi no. In tex. Et in glo. Bart.’
‘Explicit tractatus Ritus iudiciorum ad praticam per Bar.’
15 — Bartolus de Saxoferrato, Tractatus de arbitris
‘Incipiunt differentie inter ius canonicum et civile secundum Bar. etc.’
Incipit: ‘[O]pus itaque presens in quatuor partes conabor dividere ...’
Explicit: ‘... Iure vero canonico aliter invenitur iustitia suadente. Xvii q. iiii quisquis et xii q. ii cum devotissimam et hec de istis dicta sufficiant. Bar.’
‘Expliciunt differentie inter ius canonicum et civile secundum Barto.’
17 — Bartolus de Saxoferrato, Tractatus de Guelfis et Ghibellinis
‘Incipit tractatus de regimine civitatis secundum Bar. De Saxoferrato.’
Incipit: ‘[Q]uia hec est ultima pars Tyberis et sic in urbe romana que caput est mundi. I(de)o circa modum regendi civitatem aliqua [sic] videamus ...’
Explicit: ‘... et quia hodie Italia est tota plena tyrannis etc.’
19 — Bartolus de Saxoferrato, Tractatus praesumptionum
‘Incipit Tractatus presumptionum per dominum Bar. De Saxoferrato.’
Incipit: ‘[P]resumitur contractus simulatus sine aliqua probatione ...’
Explicit: ‘... presumitur divisio inter fratres q(ua)n(do) stant seperatim [sic] videlicet unus ab altero per annos x. Inter presentes et xx. Inter absentes ut no. glo. In l. penultima. C. comuni dividum etc. Bartollus [sic] ll.’
20 — Bartolus de Saxoferrato, Tractatus de carceribus
Incipit: ‘[D]e publicatione testium dicendum est. Nam post examinationem ...’
Explicit: ‘... Quid autem si testis qui deponit falsum excuset quod notarius aliter scripsit quare ipse dixit vide in spe. de teste. § i. v. sed pone ecce iudex.’
30 — Bartolus de Saxoferrato, Quaestiones disputatae
Illustrations: Woodcuts: 39 in 24 leaves (g4r-h9r), mostly geometrical diagrams, that represent parcels of land along a river. They are placed between the portions of the texts of the treatises Tyberiadis and De insula. Various measurements (the woodcuts are mostly not framed, height and width vary, respectively, from 60 to 70 mm and from 110 to 165 mm; water-coloured in almost all examined copies: the only uncoloured is the copy in Trento): g4r (2: 65x115; 72x144), g4v (2 : 65x128; 63x133), g5r (63x120), g5v (2, :60x145, 53x155), g6r (2: 65x145; 70x140), g6v (2: 73x145; 70x145), g7r (2: 70x153; 70x145), g7v (2: 65x65; 60x110), g8r (75x145), g9r (2 :75x145, 70x140), g9v (70x145), g10r (2 :63x125; 62x117), g10v (63x130); h4r (2: 63x135, 64x145), h4v (2: 70x157; 60x133), h5r (2: 70x83, 60x95), h5v (70x117), h6r (2: 67x125, 55x122), h6v (2: 66x105, 65x125), h7r (2: 68x145, 70x137), h7v (70x135), h8r (70x165), h8v (75x130), h9r (75x97).
Stemma editionum: new edition
Remarks: (blank f3-4.). Measurements from the copy in Turin N.
